حمیدرضا رحیمی، معاون پژوهشی واحد تهران غرب:مساله اصلی در پژوهش اثرگذاری است
تا چه اندازه پژوهش‌های امروز کشور در رفع مشکلات کشور موثر است؟
از آنجا که تمایز ذاتی خلقت آدمی حس نیل به کمال و حرکت در جهت تعالی و کسب پیشرفت در جمیع جهات زندگی است و پژوهش نیز همان ترسیم نقشه راه در این راستا به‌شمار می‌رود، لذا وجود پژوهش امری انکارناپذیر و جدانشدنی برای تمام جوامع بشری از جمله کشور ما محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، پژوهش فعالیتی هدف‌دار و برنامه‌ریزی‌شده برای شناخت جهان اطراف ما، گسترش مرزهای دانش، پاسخ به نادانسته‌ها و همچنین ایجاد روش‌های جدید برای زندگی بهتر و انتقال این یافته‌ها به نسل‌های بعدی بوده و همین مساله نشان‌دهنده اهمیت بسیار بالای این جنبه از زندگی بشر است.
کمی درباره اهمیت سرمایه‌گذاری دستگاه‌های مختلف برای انجام فعالیت‌های پژوهشی صحبت کنید.
مطمئنا اصلی‌ترین ابزار جهت پیشرفت و ایجاد کشوری مقتدر، پژوهش در حوزه‌های مختلف ازجمله پژوهش‌های بنیادی و نظری، پژوهش‌های کاربری، کارگاهی، آزمایشگاهی و ایجاد بستر مناسب جهت ارائه و تبادل یافته‌های پژوهشی با کشورهای مختلف بوده و طبیعی است که هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها بدون سرمایه‌گذاری و هزینه‌کرد در ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری میسر نمی‌شود. در اصل نمی‌توان سرمایه‌گذاری در این حوزه را همانند هزینه‌کردهای جاری تصور کرد؛ چراکه قطعا با به‌نتیجه رسیدن هر فعالیت پژوهشی، نه‌تنها یکی از مشکلات کشور برطرف می‌شود، بلکه امکان بازگشت تمام مبالغ سرمایه‌گذاری‌شده در آن فعالیت پژوهشی وجود دارد.
به‌نظر شما نام‌گذاری هفته‌ای به نام پژوهش تا چه میزان در پیشبرد سیاست‌های پژوهشی کشور موثر بوده است؟
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به‌منظور تقدیر و تشکر از پژوهشگران و گسترش فرهنگ پژوهش از سوی «شورای فرهنگ عمومی» کشور روز 25 آذرماه به نام «روز پژوهش» و به‌دنبال آن هفته چهارم آذرماه به‌نام هفته پژوهش در تقویم دانشگاهی نام‌گذاری شد و طبیعی است که چنین اقداماتی می‌تواند در کنار انگیزه‌دهی به محققان و پژوهشگران، عزم جدی در میان مسئولان نیز ایجاد کند.
ویژگی‌های یک پژوهش موفق چیست؟
پژوهش موفق پژوهشی اثرگذار است. اثربخشی پژوهش‌های موفق گاهی به‌صورت حل چالشی از پیش تعریف‌شده و گاهی به‌صورت پاسخ سوالات و چالش‌هایی است که در آینده رخ می‌دهد و گاهی نیز در بستر نقد یا مقایسه روش‌های پاسخ‌دهی و یا به‌صورت گسترش یا ارتقای تحقیقات پیشین ظهور می‌کند و این‌طور نیست که بتوان یک قالب مشخص را برای همه پژوهش‌ها در نظر گرفت و این‌طور تصور کرد که اگر پژوهشی در آن قالب تعریف نشود، جزء پژوهش‌های موفق نخواهد بود. درحقیقت باید هر پژوهشی را در ظرف خود مورد سنجش قرار داد.
وضعیت پژوهش در صنعت و دانشگاه‌های ما به چه صورت است؟
مطالعات و تحقیقات علمی در شاخه‌های مختلف به سه روش آغاز می‌شود و ادامه پیدا می‌کند؛ دسته اول، طرح مساله از طرف سازمان‌ها یا مراکز صنعتی و آغاز تحقیقات برای حل آن. دسته دوم، طرح سوال و ایجاد یک زمینه تحقیقاتی توسط دانشگاهیان با رویکرد تولید علم و گسترش آن و دسته سوم هم تحقیقات علمی در راستای گسترش و تولید علم از نتایج به دست‌آمده پژوهش‌های دسته اول یا تلاش در راستای یافتن کاربرد درخصوص پژوهش‌های دسته دوم است. مطمئنا بدون دانش نظری و انجام پژوهش‌های بنیادی، پژوهش در جهت حل مشکلات جامعه و به‌ویژه مشکلات صنعت امکان‌پذیر نیست. جامعه دانشگاهی و محققان کشور ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با گسترش تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها در انجام پژوهش‌های بنیادی و تولید علم بسیار موفق عمل کرده‌اند، اما مساله اصلی این است که اثربخشی این تحقیقات در حل مشکلات صنعت و جامعه سهم قابل‌توجهی نداشته و نتوانسته انتظارات را برآورده کند. ازجمله مهم‌ترین علت‌های این آسیب، بها دادن بیش‌از حد به تولید علم، کم‌اهمیت دانستن پژوهش‌ها در راستای اختراع و امور صنعتی و کارگاهی و بالاخره به‌روز نبودن سرفصل‌های دروس دانشگاهی که عاملی بسیار تاثیر‌گذار است.
امروزه شاهد هستیم که مرجعیت بخشی به مقالات ISI در کشور ما رایج است، به‌نظر شما این کار درستی به‌شمار می‌رود یا خیر؟
پایگاه داده‌های ISI یکی از پایگاه‌های نشر مقالات علمی و به وضوح، یکی از معیارهای سنجش کیفی مقالات است، اما بسیاری از مجلات علمی هستند که در این پایگاه نمایه نشده‌اند. از طرف دیگر براساس رشته‌های مختلف علمی پایگاه‌های تخصصی بسیار کیفی به جز ISI موجودند که از آنها غافل مانده‌ایم و لذا پایگاه داده‌های ISI به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند تنها معیار کیفی‌سنجی یافته‌های علمی باشد. ارزش یک مقاله به اثربخشی آن در جهت حل مسائل موردنیاز کشور برمی‌‌گردد و مقالات و دستاوردهای علمی بسیار باکیفیتی هستند که در این پایگاه داده‌ها انتشار نیافته‌اند و یکی از تصمیمات اشتباه مدیران در عرصه دانشگاه‌ها، ملاک قراردادن چاپ مقالات دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این پایگاه است. با سیاستگذاری‌های فعلی حاصل دسترنج و تلاش محققان ما که بعضا با صرف هزینه نیز همراه است، در جایی چاپ می‌شود که برای دریافت همان مقالات مجددا باید هزینه پرداخت کنیم.
قطعا پرهیز از افراط و تفریط در تدوین شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های پژوهشی و ارتقای اعضای هیات‌علمی و سعی بر سنجش کلیه پژوهش‌ها و تحقیقات علمی با یک مقیاس، اشتباهی بزرگ است و همان اندازه که افراط در ارزش‌گذاری تحقیقات اساتید و دانشجویان با مقیاس تولید علم و چاپ مقاله در چند پایگاه داده‌ها روشی مناسب و سنجیده به شمار می‌رود، طبیعتا کم‌اهمیت ساختن تولید علم و عدم ارتقای علوم پایه و افراط در جهت رونق بخشیدن و متوجه ساختن تمام استعداد و پتانسیل دانشگاه‌ها، اساتید و دانشجویان درجهت ایجاد کسب‌وکار و امور صنعتی اشتباه است.پشتوانه تحقیقات اثرگذار و حل مشکلات صنایع و کشور انجام پژوهش‌های بنیادی و نظری و گسترش علوم پایه براساس نیازمان است. ایجاد و گسترش مجلات علمی داخلی و صد البته با نظارت دقیق بر حفظ کیفیت آنها، ایجاد تغییرات بنیادی در سرفصل دروس دانشگاهی به‌ویژه در علوم پایه و ایجاد تحول در ارائه روش‌های آموزشی در دانشگاه‌ها ازجمله راهکارهای اساسی و بااهمیت است که باید مدنظر قرار گیرد.