یک تجربه ایرانی در حوزه روباتیک اجتماعی، آموزش و مذهب در جهان اسلام

به گزارش روابط عمومی واحد به نقل از خبرنگار حوزه پایان‌نامه  گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی مقاله‌ای علمی درباره روباتیک اجتماعی، آموزش و مذهب در جهان اسلام به زبان انگلیسی در «مجله بین‌المللی اخلاق در علوم و مهندسی» به چاپ رسانده‌اند که نویسندگان این مقاله مینو عالمی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب و علی مقداری، استاد دانشگاه صنعتی شریف و سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌الملل فرشتگان هستند.

روباتیک اجتماعی و شناختی، به‌عنوان یک مفهوم جوان در ادبیات پژوهشی علم روباتیک، صحبت از روبات‌هایی دارد که با انسان‌ها تعاملات عاطفی، کلامی، شنیداری و یا بینایی (نیمه/تمام هوشمند) داشته و به‌عنوان دوست، همدم، دستیار معلم و یا کمک درمانگر وارد زندگی افراد، به خصوص کودکان با نیازهای ویژه و یا سالمندان می‌شوند.

روبات‌های اجتماعی و شناختی، روبات‌هایی هستند که برای تعامل با انسان‌ها و یا با یکدیگر طراحی می‌شوند و در تعاملات انسانی، تقریباً مشابه انسان‌ها عمل می‌کنند. هدف از طراحی و ساخت روبات‌های اجتماعی و تعامل آن‌ها با انسان، ایجاد هم‌افزایی در سیستم‌های ترکیبی انسان-روبات است. قرار نیست که این روبات‌ها جایگزین انسان‌ها شوند بلکه آن‌ها با توانایی‌های خود، قدرت اجتماعی و شناختی انسان‌ها را افزایش می‌دهند.

روبات‌های اجتماعی برای زندگی در جامعه انسان‌ها طراحی می‌شوند، لذا قابلیت برقراری ارتباط با انسان‌ها از مهم‌ترین مسائل در طراحی آن‌ها خواهد بود. از این رو، به کاربرد روبات‌ها در ارتباط مستقیم با انسان‌ها به گونه‌ای که تعامل کلامی، حرکتی و یا فیزیکی را شامل شود، «روباتیک اجتماعی» می‌گویند. این مفهوم نوینی است که تاکنون در پژوهش‌های متفاوتی از جمله تعامل با کودکان، سالمندان، بیماران توانبخشی و یا افراد عادی به کارگرفته شده است. از طرفی دیگر از آنجایی که این روبات‌ها نوعی درک شناختی از انسان را تداعی می‌کنند و حتی در سال‌های گذشته برای اهدافی شناختی نظیر درمان بیماران مبتلا به اتیسم استفاده شده، واژه «شناختی» در کنار اجتماعی قرار گرفته و عبارت «روباتیک اجتماعی و شناختی» را به وجود آورده است.

جذابیت موجود در تعامل روبات با انسان برای کودکان می‌تواند این امکان را بدهد تا از این ابزار برای آموزش بهره مناسب برده شود. گذشته از نقش رو به رشد روبات‌های اجتماعی و شناختی در مدارس به‌عنوان ابزاری برای آموزش مفاهیم علوم و مهندسی، از آن‌ها برای تشویق و ارتقای روابط اجتماعی مابین دانش‌آموزان نیز استفاده شده است.

روبات‌های اجتماعی آموزشی، می‌توانند به‌عنوان معلم خصوصی، دستیار مربیان، مونس و همراه به‌کار گرفته شوند. درحالی‌که هیچ جایگزینی برای معلمان انسان وجود ندارد، استفاده از روبات‌ها ممکن است به‌عنوان دستیار معلم در برخی حوزه‌های آموزش و یادگیری مفید واقع شود. تاکنون نشان داده شده که فرآیند یادگیری به کمک روبات‌های اجتماعی در برخی موضوعات مؤثر بوده است.

از این رو، در یکی از پژوهش‌های اخیرمان متوجه شدیم که اثرگذاری روبات‌های اجتماعی در حوزه‌هایی مانند آموزش، دین و مذهب، پرستاری و کمک درمان در سراسر جهان به‌کارگرفته می‌شود و بستگی به سطح فناوری و همچنین فرهنگ جامعه‌ای که در آن استفاده می‌شود، دارد. بنابراین نتایج مطالعه چگونگی استفاده از روبات‌ها در ایران، کشوری با هوش فناوری و با سابقه‌ای طولانی و فرهنگ غنی، تأثیر احتمالی روبات‌های اجتماعی را در حوزه‌های درهم تنیده با ویژگی‌های دینی و اخلاقی از منظر آموزش و پرورش در یک جامعه اسلامی در مقاله کاملی که اخیراً توسط پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب و دانشگاه صنعتی شریف انجام شده، در مجله بین‌المللی اخلاق در علوم و مهندسی» به چاپ رسیده است.

( https://link.springer.com/article/۱۰,۱۰۰۷/s۱۱۹۴۸-۰۲۰-۰۰۲۲۵-۱ )

برای انجام این پژوهش، یک مطالعه امکان‌سنجی مقدماتی با استفاده از دو روبات اجتماعی به‌عنوان دستیار آموزشی در کلاس‌های تعلیمات دینی اسلام برای ۴۲ دانش‌آموز ابتدایی انجام شده است. بیش از ۹۰ درصد از شرکت‌کنندگان در این مطالعه، کلاس مذهبی را همراه با ابزار کمکی از نوع یک روبات اجتماعی کاملاً ترجیح می‌دهند.

با تکیه بر پژوهش‌های انجام شده در سال‌های اخیر توسط گروه پژوهشی ما و نتایج بررسی‌های اولیه از دیدگاه دانش‌آموزان و نمره امتحانات، قابل قبول بودن و پتانسیل استفاده از روبات‌های اجتماعی در آموزش مفاهیم پایه‌ای دین مبین اسلام به کودکان و نوجوانان در مدارس، بیمارستان‌ها و مساجد و ارتقای فرهنگ عمومی جامعه با رویکرد ایرانی-اسلامی در این مقاله، ایده‌پردازی و مورد بحث قرار گرفته است.