شیوه آموزش مسئله‌محور چیست؟/ تدریس نوآورانه و یادگیری مسئله‌محور در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب+ فیلم

به گزارش روابط عمومی به نقل از خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، همزمان با طرح تأسیس سراهای نوآوری توسط دکتر طهرانچی، رئیس وقت دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران در سال ۹۷، واحد تهران غرب آمادگی خود را برای تأسیس سرای نوآوری در غرب تهران اعلام و برای تعیین موضوع سرا، جلسات مشورتی با حضور اساتید علاقه‌مند گروه‌های مختلف آموزشی و مشارکت فعال مشاوران رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران، حمیدی، اسماعیلی‌زاده و رئیس و معاونان واحد برگزار کرد.

یکی از اهداف مهم این جلسات، همفکری برای احصای ظرفیت‌‌های نوآورانه دانشجویان و اساتید رشته‌های مختلف واحد تهران غرب و معرفی حوزه‌هایی که سرای نوآوری فعالیت‌های خود را در آن متمرکز کند، بود. همچنین آشنایی بیشتر اساتید با طرح جدید سراهای نوآوری و نحوه سازماندهی و کارکرد سراها از دیگر اهداف جلسات دورهمی بود.

سرای نوآوری، کارکردی مشابه کارخانه نوآوری و مراکز نوآوری در کشور دارد که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز مورد حمایت است. نتیجه جلسات دورهمی و اجماع نظرات اعضا، فعالیت کردن سرای نوآوری در حوزه آموزش شد که کارویژه اصلی دانشگاه‌هاست و موضوع آن «توسعه نوآوری و فناوری در سطوح مختلف آموزشی» است.

در همین راستا نخستین کارگاه یک‌روزه با عنوان «دانشگاه حل مسئله با تمرکز بر طراحی آموزش‌های مبتنی بر مسئله» در مرداد ماه ۹۸ با حضور سید محمودرضا آقامیری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران، همتی، رئیس مرکز اطلاعات و ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی و بیش از ۱۰۰ نفر از اساتید در گروه‌های مختلف آموزشی برگزار شد و در این کارگاه یک‌روزه اساتید هم‌رشته به بررسی روش‌های نوآورانه برای آموزش دروس کارشناسی و ارشد پرداختند.

در ادامه این کارگاه ضمن برگزاری دومین کارگاه ‏pbl با حضور اساتید مدعو واحد تهران غرب در شهریور ۹۸ نتایج بررسی‌های اساتید در قالب چند طرح نوآورانه آموزشی ارائه و مقرر شد تا برخی از این طرح‌ها در نیمسال اول تحصیلی ۹۹-۹۸ به اجرا در بیاید.

خبرگزاری آنا در نظر دارد سلسله مصاحبه‌هایی از اجرای طرح‌های نوآورانه در آموزش دروس گروه‌های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب را که در دو نیمسال گذشته برگزار شده است، اطلاع‌رسانی کند.

نخستین مصاحبه با مینو عالمی، دانشیار زبان‌شناسی کاربردی پایه ۱۳، مدیر گروه آموزش زبان انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب و رئیس شورای گروه زبان انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران است و در انتهای مصاحبه، فیلم کوتاهی از اجرای طرح تدریس نوآورانه و یادگیری مسئله‌محور در گروه زبان انگلیسی گذاشته شده که از میان فیلم‌های شرکت کننده در مسابقه «اشتراک تجربیات یاددهی در آموزش مهندسی» مقام هشتم را کسب کرده است. در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید.

آنا: درباره ضرورت حرکت جامعه آموزشی و دانشگاهی به سمت آموزش مسئله‌محور توضیح بفرمایید.

عالمی: همگی روزی دانش‌آموز و دانشجو بوده‌ و پشت میز کلاس‌های درس زبان انگلیسی نشسته‌ایم. قطعاً به یاد داریم که از میان همه همکلاسی‌هایمان یک یا نهایتاً دو نفر نسبت به این درس مشتاق بودند و شاید می‌توانستند چند جمله به زبان انگلیسی صحبت کنند. کلاس‌های ما محیطیِ معلم‌محور و پراسترس بود و آنقدر این حس منفی در وجود ما بوده و هست که با وجود تمام کلاس‌های خصوصی و آموزشگاهی که گذراندیم، احتمالاً آنقدر اعتماد به نفس نداریم که اگر به یک کشور انگلیسی زبان برویم، بتوانیم برای رسیدن به مقصد، تاکسی بگیریم.

بارها و بارها این جملات را شنیده‌ایم که دانش‌آموزان و دانشجویان می‌گویند: «ما از زبان متنفریم، یا اصلاً آن را یاد نمی‌گیریم، یا اینکه اصلاً استعداد آن را نداریم». این اپیدمی منفی، اساتید آموزش زبان انگلیسی را وادار به مطالعه، تفکر و تحقیق درباره روش‌های مختلف آموزش زبان کرد تا بتوانیم به سهم خودمان کمی از این بار منفی بکاهیم و دانشجویان را به سمت حس بهتر و نتایج بهتر سوق دهیم.

روش انتخابی ما برای دانشجویان مهندسی عمران روش مسئله‌محور بوده و تدریس نوآورانه و یادگیری مسئله‌محور را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب دنبال کردیم.

آنا: نخستین گام برای آغاز فعالیت آموزشی به شیوه مسئله‌محور از کجا شروع شد و جامعه هدف شما را کدام گروه آموزشی تشکیل داد؟

عالمی: پس از جلسات متعدد با اساتید گروه آموزش زبان انگلیسی واحد تهران غرب برای در نظر گرفتن یک متد علمی و طراحی درس‌های کتاب مورد نظر دانشگاه براساس روش حل مسئله، تصمیم گرفته شد که این روش برای اولین بار در دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب به اجرا دربیاید.

جامعه هدف ما را ۳۵ نفر از دانشجویان ترم اول و دوم گروه آموزشی مهندسی عمران در واحد درسی زبان خارجه تشکیل داد و این شیوه جدید آموزش توسط محدثه اصغری از دانشجویان سال آخر دکتری گروه زبان که استاد درس مربوطه بود، به مرحله اجرا درآمد.

آنا: درباره نحوه اجرای این شیوه آموزشی توضیح دهید؟

عالمی: همه ما در موقعیت‌های مختلف زندگی با مسائل و مشکلاتی مواجه می‌شویم که مجبور هستیم آن‌‌ها را حل کرده و با حل هر مشکل، تجربیاتی برای حل مسئله و مشکل بعدی پیدا کنیم. چیزی که روشن به نظر می‌رسد این است که اصولاً اطلاعاتی که مستقیماً توسط خودمان بدست می‌آید و شخصاً آن را تجربه می‌کنیم، نسبت به اطلاعاتی که از دیگران به ما می‌رسد، ماندگاری بیشتری دارند.

تبدیل آموزش معلم‌محور به دانشجو‌محور

این موضوع درباره آموزش و کسب اطلاعات علمی نیز صدق می‌کند و این امر اساس روش مسئله‌‌محور را تشکیل می‌دهد؛ ما در این روش، ابتدا کلاس‌ها را از حالت سنتی معلم‌محور بودن خارج کردیم و آموزش دانشجو‌محور را سرلوحه خود قرار دادیم.

سعی کردیم در میان دانشجویان، مهارت‌های ارتباطی و کارگروهی را افزایش دهیم و با انتخاب موضوع‌های جذاب و مرتبط با زندگی واقعی آن‌ها، مهارت استدلال، یادگیری خودمحور و خودارزیابی را در آنان فعال کنیم.

آنا: ارزیابی شما از حیث داشتن نقاط قوت و ضعف در اجرای آموزش به شیوه مسئله‌محور چیست؟

عالمی: در روش آموزش مسئله‌محور که بر پایه فعالیت‌های گروهی است به دانشجویان فرصت دادیم تا نقش‌های مختلف را برعهده بگیرند (رهبر، راهنما و عضو گروه) و از شیوه‌های متنوع درس‌خواندن آگاه شوند و با توجه به توانایی‌های خود از این روش‌ها استفاده کنند.

دانشجویان توانستند در کار گروهی، مهارت‌های ارتباطی خود را افزایش دهند و آموختند چگونه به‌عنوان رهبر، راهنما یا عضوی از یک گروه در برخورد با موضوع‌های مختلف عکس‌العمل نشان دهند و به پیشرفت گروه کمک کنند.

آن‌ها آموختند چگونه و با استفاده از چه منابعی قادر به جمع‌آوری اطلاعات لازم برای حل موضوع‌های مختلف هستند و چگونه نتیجه‌گیری و در نهایت مسئله را حل کنند.

آن‌ها توانستند در مسیر یادگیری، از منابع مختلف مانند کتاب، اینترنت، ویدئو، افراد مطلع و… استفاده کرده و هر مسئله را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند. در این روش تمام سعی ما بر این بود که شکاف موجود میان مدرس و دانشجو را از بین ببریم و مانع منفعل شدن دانشجو شویم.

البته در اجرای این روش همچون سایر روش‌ها با محدودیت‌هایی روبرو بودیم که ممکن است تا حدی در نتیجه مؤثر بوده باشد؛ تغییر شیوه آموزش سنتی برای دانشجویان در ابتدا اندکی چالش برانگیز به نظر می‌رسید و برای فراگیری مطالب زمان بیشتری لازم بود.

همچنین وجود دانشجویانی که مشارکت نمی‌کردند یا اطلاعات اشتباه داشتند نیز از دیگر محدودیت‌های موجود بود.

آنا: در خصوص نتایج به‌دست‌آمده از اجرای شیوه آموزش مسئله‌محور بفرمایید.

عالمی: باور ما و اطلاعات جمع‌آوری شده از دانشجویان و مقایسه کلاس‌های موازی حاکی از این بود که دانشجویان از انگیزه و انرژی بالاتری برای یادگیری برخوردار بودند و با توجه به اینکه دانشجویان با دوستان خود سعی در یادگیری و حل مسائل داشتند، عمق یادگیری آن‌ها بیشتر شد و مطالب بیشتری در حافظه آن‌ها مانده بود. همچنین تمایل دانشجویان به شرکت در کلاس و کارهای گروهی بیشتر شده بود.

آنا: درصورتی که برنامه یا پیشنهادی برای اجرای مؤثرتر و بهتر این روش مدنظر شماست، بفرمایید؟

عالمی: تهیه مواد درسی متناسب با روش مسئله‌محور از موارد بسیار مهم اجرای مؤثر این شیوه آموزشی است، چراکه در مورد طرح اجرا شده، سقف درسی تعیین‌شده برای تدریس، محدودیت‌هایی را برای مدرس ایجاد کرد.

همچنین فراهم کردن پیش‌نیازهای لازم از جمله برگزاری کلاس در محیط‌های مجهز به کامپیوتر و ویدئو پروژکتور، امکان استفاده دانشجویان از اینترنت رایگان و تعیین اهداف ترمیک مرتبط با رشته دانشجویان از مواردی است که در اجرای بهتر این روش بسیار حائز اهمیت است.

آنا: آیا روش یادگیری مسئله‌محور به‌عنوان یک پروژه تحقیقاتی تاکنون توانسته است موفقیت‌ها و دستاوردهایی به همراه داشته باشد؟

عالمی: شیوه آموزش مسئله‌محور به‌عنوان یک پروژه تحقیقاتی در فراخوان مسابقه «اشتراک تجربیات یاددهی در آموزش مهندسی» که به همت انجمن آموزشی مهندسی ایران و یونسکو در کشورمان برگزار شد، شرکت کرد و در نهایت توانست از میان تمامی طرح‌های ارائه شده، مقام هشتم این دوره از مسابقات را کسب کند.

همچنین در حال نگارش یک مقاله علمی-پژوهشی بر اساس داده‌های این پروژه تحقیقاتی هستیم.

اجرای طرح تدریس نوآورانه و یادگیری مسئله‌محور در گروه زبان انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب را از ویدئوی زیر می‌توانید مشاهده کنید: