پیاده‌سازی تورهای آموزشی مسئله­‌محور در گروه گردشگری و هتلداری واحد تهران غرب/ نقاط قوت و ضعف آموزش مسئله‌محور چیست؟

به گزارش روابط عمومی واحد به نقل از خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، همزمان با طرح تأسیس سراهای نوآوری توسط دکتر طهرانچی، رئیس وقت دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران در سال ۹۷، واحد تهران غرب آمادگی خود را برای تأسیس سرای نوآوری در غرب تهران اعلام و برای تعیین موضوع سرا، جلسات مشورتی با حضور اساتید علاقه‌مند گروه‌های مختلف آموزشی و مشارکت فعال مشاوران رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران، حمیدی، اسماعیلی‌زاده و رئیس و معاونان واحد برگزار کرد.

یکی از اهداف مهم این جلسات، هم‌فکری برای احصای ظرفیت‌‌های نوآورانه دانشجویان و اساتید رشته‌های مختلف واحد تهران غرب و معرفی حوزه‌هایی که سرای نوآوری فعالیت‌های خود را در آن متمرکز کند، بود. همچنین آشنایی بیشتر اساتید با طرح جدید سراهای نوآوری و نحوه سازماندهی و کارکرد سراها از دیگر اهداف جلسات دورهمی بود.

سرای نوآوری، کارکردی مشابه کارخانه نوآوری و مراکز نوآوری در کشور دارد که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز مورد حمایت است. نتیجه جلسات دورهمی و اجماع نظرات اعضا، فعالیت کردن سرای نوآوری در حوزه آموزش شد که کارویژه اصلی دانشگاه‌هاست و موضوع آن «توسعه نوآوری و فناوری در سطوح مختلف آموزشی» است.

در همین راستا نخستین کارگاه یک‌روزه با عنوان «دانشگاه حل مسئله با تمرکز بر طراحی آموزش‌های مبتنی بر مسئله» در مرداد ماه ۹۸ با حضور سید محمودرضا آقامیری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران، همتی، رئیس مرکز اطلاعات و ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی و بیش از ۱۰۰ نفر از اساتید در گروه‌های مختلف آموزشی برگزار شد و در این کارگاه یک‌روزه اساتید هم‌رشته به بررسی روش‌های نوآورانه برای آموزش دروس کارشناسی و ارشد پرداختند.

در ادامه این کارگاه ضمن برگزاری دومین کارگاه pbl با حضور اساتید مدعو واحد تهران غرب در شهریور ۹۸ نتایج بررسی‌های اساتید در قالب چند طرح نوآورانه آموزشی ارائه و مقرر شد تا برخی از این طرح‌ها در نیمسال اول تحصیلی ۹۹-۹۸ به اجرا در بیاید.

دومین مصاحبه از سلسله مصاحبه‌های تدریس نوآورانه و یادگیری مسئله‌محور در واحد تهران غرب با مانا خوشکام، استادیار گروه گردشگری و هتلداری و سرپرست کانون‌های گردشگری و هتلداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

درباره ضرورت حرکت جامعه آموزشی و دانشگاهی به سمت آموزش مسئله‌‌محور توضیح بفرمایید.

هدف از اجرای آموزش مسئله‌‌محور از میان برداشتن مرزهای بین نظریه و عمل است که توانمندسازی هرچه بیشتر دانشجویان در راستای شناخت مهارت‌‌های اشتغال‌‌زایی، ایجاد انگیزه توسط شیوه‌‌های تدریس خلاقانه و همچنین رویکردهایی برای کمک به یادگیری عمیق را به‌دنبال داشته است. این امر دانشگاه‌ها را مجاب می‌کند تا در حد امکان تمرکز بیشتری بر ایجاد مهارت‌‌ها و اشتغال دانشجویی داشته باشند.

بنابراین، رویکرد آموزشی مذکور می‌‌تواند راه میانبری برای رسیدن به پیشرفت و تعالی مسیر شغلی دانشجویان باشد. به عبارتی ساده‌‌تر، در شیوه آموزشی مسئله‌محور، همکاری گروه‌‌های کوچک، رسیدن به راه‌حل‌‌های بزرگ را رقم می‌‌زند. پیاده‌‌سازی شیوه مسئله‌‌محور با انتخاب گروه‌های دانشجویی رشته‌‌های مدیریت گردشگری و هتلداری، سرآغازی برای تدریس نوآورانه و یادگیری مسئله‌‌محور و مهارت‌‌محور در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب است.

نخستین گام برای آغاز فعالیت آموزشی به شیوه مسئله‌‌محور از کجا شروع شد و جامعه هدف شما را کدام گروه آموزشی تشکیل داد؟

با توجه به اینکه گردشگری پدیده‌‌ای میان‌رشته‌ای محسوب می‌‌شود و چارت درسی این رشته نسبت به رشته‌‌های دیگر گروه مدیریت از تنوع بیشتری برخوردار است، شاخه‌‌های متعددی از کسب‌وکار را به خود اختصاص می‌‌دهد. از طرف دیگر، با توجه به دغدغه‌‌های دانشجویان بعد از اتمام تحصیل، با همکاران این گروه تصمیم گرفتیم تا با برگزاری روشی خلاقانه مسیر فارغ‌التحصیلی تا بازار کار را تا حد امکان کوتاه‌‌تر کنیم. از این رو، تصمیم فوق با همکاری مرکز آموزش‌‌های آزاد تهران غرب و گروه گردشگری و هتلداری دانشکده مدیریت گرفته و پیاده‌‌سازی شد.

لازم به یادآوری است، کانون‌های گردشگری و هتلداری واحد تهران غرب در هر نیمسال اقدام به برگزاری جشنواره گردشگری خوراک و رویداد استارت‌‌آپی با محوریت گردشگری فرهنگی برای حرکت به سمت آموزش مسئله‌‌محور کرده و همین رویدادها زمینه‌های خوبی برای شناخت و ارتقای مهارت‌های کاربردی دانشجویان و ایجاد فضای مناسب برای حضور صاحبان حرفه‌های مرتبط با این رشته‌‌ها در دانشگاه فراهم کرده است.

اجرای طرح «تورهای آموزش مسئله‌محور» در واحد تهران غرب

به همین منظور، با توجه به بررسی‌‌های انجام شده در میان دانشجویان رشته‌‌های گردشگری و هتلداری، طرح «تورهای آموزش مسئله‌محور» را تعریف کردیم، هدف از اجرا و پیاده‌سازی این طرح، ایجاد مسیر برای هموارسازی مشکلات موجود در صنعت گردشگری و هتلداری است. در واقع دانشجویان بعد از اتمام دوره تحصیلی و البته با توجه به مهارت‌های پیشین و تجربیات نوین، قادر خواهند بود بخشی از مسائل و مشکلات صنعت گردشگری را بشناسند و بر اساس نیاز هر بخش، راه حل مناسبی را ارائه دهند و از این طریق جذب بازار کار شوند.

در اولین گام، تصمیم گرفتیم تا هر استاد یک تور آموزش مسئله‌‌محور برنامه‌‌ریزی کند و به‌همین منظور دروس روحیات ملل با تدریس زندی، آداب سفر در اسلام با تدریس سیف‌الدینی، کارگاه تشریفات با تدریس پیرمحمدزاده و کلاس آشپزی و شیرینی‌پزی با تدریس فتوحی به شیوه مسئله‌محور تشکیل شدند.

این شیوه در واحدهای درسی دیگر توسط همکاران این گروه به اجرا درآمد و بازخورد بسیار خوبی در میان دانشجویان داشت. علاوه‌‌برآن، تدوین و اجرای کارگاه‌‌های شیرینی‌‌پزی تحت عنوان «۳ مدل کیک کافی‌شاپی»، «۳ مدل شیرینی فرانسوی اکلر» و «قهوه دیرمی کمکس» مورد استقبال بسیاری از دانشجویان قرار گرفت و رضایت‌مندی دانشجویان را به‌‌دنبال داشت. همچنین اجرای این روش در درس مدیریت بازاریابی و تبلیغات اینجانب که گزارش آن را به تفصیل خواهم داد، توانست دانشجویان بسیاری را علاقه‌مند سازد و تعدادی از این دانشجویان را جذب بازار کار کند.

شیوه اجرای تورهای آموزشی مسئله‌‌محور

درخصوص نحوه اجرای این شیوه آموزشی توضیح دهید؟

شیوه اجرای تورهای آموزشی مسئله‌‌محور، شامل گام‌‌های زیر است:

گام اول: تدوین بسته‌‌های تورهای آموزشی در هر واحد درسی توسط اساتید در هر گروه.

گام دوم: طبقه‌‌بندی فهرست و مسائل موجود در صنعت، بر اساس مؤلفه‌‌های ۶ گانه گردشگری و برنامه‌‌ریزی بسته‌‌های عملیاتی برای حل مشکلات در این صنعت.

گام سوم: اجرایی و عملیاتی کردن این تورها در طول ترم، با کمک گروه‌‌های دانشجویی.

گام چهارم: حل مشکلات در انتهای ترم و جذب دانشجویان فعال در هر بخش از صنعت، بر اساس نیاز آن حرفه.

نمونه موردی جامعه هدف این تور آموزشی، ۳۰ نفر از دانشجویان ترم ۵ و ۶ گردشگری در واحد درسی مدیریت بازاریابی و تبلیغات، نیمسال اول ۹۸-۱۳۹۷ بوده است.

برای دسترسی به نتایج کاربردی در این درس، برنامه‌‌ریزی برای آماده‌‌سازی دانشجویان در ابتدای نیم‌سال تحصیلی انجام شد و سپس با ارائه مطالب و استراتژی‌‌های آموزشی درخصوص آموزش مسئله‌‌محور، تجربه یادگیری گروهی برای اولین بار در دانشجویان ایجاد شد. نحوه اجرای این روش در طول یک نیم‌‌سال، ایجاد گروه در شبکه‌‌های اجتماعی منتخب در کلاس بوده است.

همچنین از دانشجویان خواسته شد با حضور در فضاهای مربوط به رشته‌‌های گردشگری و هتلداری (هتل‌‌ها، رستوران‌‌ها، موزه‌‌ها و…) پیمایش خود را انجام دهند و مشاهدات میدانی خود را با ذکر یک مسئله در کلاس بیان کنند و در واقع با بیان این مشاهدات، نوع چالش‌‌ها و مشکلات اجرایی سیستم‌‌های مختلف گردشگری و هتلداری به تصویر کشیده می‌شد.

در مرحله بعدی و پس از به اشتراک‌گذاری مشاهدات در شبکه اجتماعی، برای هر مشکل راه‌حل‌هایی ارائه و مراحل این تور آموزشی تا انتهای نیم‌سال تکمیل شد. این تکنیک بخشی از بازاریابی دیجیتال را که به‌عنوان روش مؤثری در بازار امروز کاربرد دارد و تجربه آن در کشورهای مختلف اعمال شده است، به‌دنبال داشت.

نقاط قوت و ضعف آموزش مسئله‌‌محور

ارزیابی شما از نقاط قوت و ضعف اجرای آموزش مسئله‌‌محور چیست؟

نخستین ویژگی بارز و مهم شیوه مسئله‌‌محور به چالش کشیدن ذهن دانشجویان است. در واقع می‌توان گفت دانشجویان در این روش با تفکری منتقدانه، توانمند‌‌‌ی‌های خود را بیش از پیش ارزیابی و مهارت‌های اجتماعی و فناورانه خود را شناسایی کرده‌‌اند. آن‌‌ها در مسیر یادگیری با استفاده از مطالعات موردی و تشریح مشکلات در رسانه‌های اجتماعی، کاربرد صحیح استفاده از ابزار و فناوری و توسعه بازار گردشگری را با اجرای این شیوه آموختند، با مشکلات چالش‌‌برانگیز بازار گردشگری روبرو شدند و برای رسیدن به راه حل‌‌های موفق از مهارت‌‌های اشتغال‌‌زایی بالقوه خود استفاده کردند.

نقطه قوت دیگری که در این شیوه وجود دارد، این است که دانشجویان از فرصت همکاری با یکدیگر در گروه‌های مختلف و موضوع‌های متنوع در «زندگی واقعی» استفاده می‌‌کنند و بخش بیشتر مطالب آموزشی در کلاس را به‌صورت عملی یاد می‌گیرند. البته در کنار مزایای فراوانی که در این شیوه نوین آموزشی وجود دارد، نقاط ضعف آن سبب می‌شود برخی از دانشجویان نتوانند به‌خوبی ارزش این روش آموزشی را درک کنند. نبودن شبکه‌‌های ارتباطی آنلاین (اینترنت پرسرعت) برای حضور و فعالیت در گروه‌های تشکیل شده در رسانه‌های اجتماعی یکی از محدودیت‌‌های این بخش است.

نتایج اجرای شیوه آموزش مسئله‌‌محور

درباره نتایج به‌‌دست آمده از اجرای شیوه آموزش مسئله‌‌محور توضیح بفرمایید.

با اجرای این شیوه در کلاس، دریافتیم که مطالعات موردی و تشریح مشکلات صنایع گردشگری و هتلداری و تبادل نظر درمورد هر بخش می‌‌تواند روشی تأثیرگذار باشد. این امر با هدف ایجاد انگیزه‌‌های کارآفرینی برای دانشجویان انجام شد تا مهارت‌‌های کلیدی خود را توسعه دهند. مطالعات ذکرشده در بازه زمانی دو نیمسال ۹۸-۹۷، عمدتاً در نتیجه پیش‌‌آزمون و تحلیل بازخورد دانشجویی تکامل یافت. این فرآیند تا زمان نتیجه‌‌گیری مطلوب به‌عنوان یک چالش در آموزش‌‌های دروس مختلف در این گروه ادامه خواهد داشت.

پیشنهاد تأسیس مرکز بازاریابی و تبلیغات در دانشگاه

برنامه یا پیشنهادی برای اجرای مؤثرتر و بهتر این روش در نظر دارید؟

پیشنهاد اینجانب برای واحد درسی مدیریت بازاریابی و تبلیغات در گروه گردشگری و هتلداری، ایجاد کانون (مرکز) بازاریابی و تبلیغات در راستای اهداف آموزشی دانشگاه در رشته‌‌های گردشگری و هتلداری و همچنین دیگر رشته‌‌هاست. زیرا با ایجاد این مرکز، دانشجویان نحوه استفاده از ابزارها و رسانه‌های تبلیغاتی و چگونگی به‌‌کارگیری روش‌‌های بازاریابی را به بهترین شکل یاد می‌گیرند و چگونگی رویارویی با حل مشکلات موجود در بازار هدف را در حوزه‌‌های مختلف تشخیص می‌‌دهند.

یک پیشنهاد کلی برای پیشبرد شیوه آموزش مسئله‌محور این است که در هر نیم‌سال، حداقل دو واحد درسی با این روش اجرا برنامه‌ریزی شود و همچنین فضایی برای پیاده‌‌سازی هرچه بهتر این شیوه از لحاظ فراهم کردن امکانات و از نظر طراحی داخلی کلاس‌‌ها برای ایجاد انگیزه بیشتر در دانشجویان اعمال شود. از طرفی، دانشگاه‌‌های دیگر نیز می‌‌توانند با روش آموزش مسئله‌محور رویدادهایی دوره‌ای برگزار کنند تا خروجی هر دانشگاه و پیشرفت این روش در بازه‌‌های زمانی متفاوت ارزیابی شود.

پیشنهاد آخر اینکه با پیاده‌سازی این رویکرد و شیوه آموزش می‌‌توانیم بسته‌‌های آموزشی مسئله‌محور را در هر شاخه‌‌ای از علم در دست داشته باشیم و در هر رشته تحصیلی با راه حلی مختص مشکلات هر بخش از آن صنعت، طرحی نو دراندازیم.

آیا این روش به‌عنوان یک پروژه تحقیقاتی تاکنون توانسته است موفقیت‌‌ها و دستاوردهایی را به همراه داشته باشد؟

دستاوردی که با پیاده‌‌سازی این روش داشتیم، این بود که برخی از این راه حل‌‌ها به صاحبان مشاغل ارائه و با استقبال چشم‌گیری در اصناف مختلف روبرو شد و این امر نیز خود منجر به جذب مشتری بیشتر در هتل‌‌ها، رستوران‌‌ها، موزه‌‌ها و مشاغل دیگر شد. همچنین تعدادی از آنها رویدادهای ما را در دوره‌های متعدد حمایت کردند. نهایتاً خروجی‌‌های این تورهای آموزشی مسئله‌محور، در آینده نزدیک با انتشار مقالاتی در حوزه‌های گردشگری و هتلداری به اطلاع شما خواهد رسید.

گروه ما با پیاده‌‌سازی شیوه مسئله‌‌محور، مسئولیت خطیری را در شرایط کنونی کشور به واسطه بحران کرونا در حوزه گردشگری و هتلداری دارد و آن نیز تربیت و آموزش نیروی ماهر برای احیای مجدد صنعت گردشگری و هتلداری است تا شاید جوانان ما بتوانند راه حل‌های کاربردی برای درهای بسته این کشور را با وجود این ویروس داشته باشند. به امید آن روز که این صنایع بتوانند مشکل‌‌گشای ایران عزیزمان باشند.